Ngày 17/2/1996, trong ván cuối cùng của trận đấu kéo dài 6 ván, cựu vua cờ Garry Kasparov giành chiến thắng trước Deep Blue, siêu máy tính chơi cờ của IBM. Tỷ số chung cuộc của trận đấu là 4-2 nghiêng về Kasparov.

Garry Kasparov được coi là một trong những kỳ thủ vĩ đại nhất trong lịch sử cờ vua. Năm 1985, ở tuổi 22, Kasparov trở thành nhà vô địch thế giới trẻ nhất trong lịch sử và giữ ngôi vị này trong vòng 15 năm, lâu hơn vua cờ Magnus Carlsen ngày nay.

Deep Blue "sinh" năm 1985, khi một nhóm nghiên cứu tại Đại học Carnegie Mellon phát triển một máy tính chơi cờ có tên Deep Thought, theo tên một cỗ máy trong cuốn tiểu thuyết khoa học viễn tưởng The Hitchhiker’s Guide to the Galaxy của Douglas Adams.

Giằng co giữa vua cờ và máy tính

IBM sau đó thuê nhóm nghiên cứu này để tiếp tục phát triển máy tính chơi cờ. Deep Thought lần đầu thử sức với Kasparov vào năm 1989, và thua liền 2 ván.

Nhóm IBM tiếp tục cải tiến siêu máy tính, vào năm 1993 được đổi tên thành Deep Blue, kết hợp giữa Deep Thought và Big Blue, biệt danh của IBM.

Trận đấu đầu tiên giữa Kasparov và Deep Blue, gồm 6 ván, bắt đầu vào ngày 10/2/1996.

Là một siêu máy tính lúc bấy giờ, Deep Blue có khả năng tính toán 100 triệu thế cờ khác nhau mỗi giây. Là một người chơi, Kasparov nhận ra điểm mạnh và điểm yếu của đối thủ.

Kasparov trong trận đấu với Deep Blue. Ảnh: Getty.

Máy tính sẽ vượt trội so với con người ở các thế cờ thiên về tính toán thuần túy, tìm ra các đòn chiến thuật - chuỗi nước đi dẫn đến lợi thế. Cựu vua cờ nhận ra cơ hội chiến thắng sẽ nằm ở các thế cờ đóng, hai bên đều giữ tốt trung tâm cột d và cột e, đòi hỏi người chơi phát triển ý tưởng tấn công và chiến lược dài hạn.

Cựu vua cờ giành chiến thắng năm 1996, nhưng thua Deep Blue một năm sau đó trong trận tái đấu cũng kéo dài 6 ván năm 1997.

IBM cho biết đã dành một năm để nâng cấp Deep Blue hơn nữa. Trong khi đó Kasparov cáo buộc IBM đã nhờ đến sự hỗ trợ của các đại kiện tướng (GM) trong trận đấu. IBM phủ nhận và từ chối yêu cầu tái đấu từ cựu vua cờ, đồng thời cho giải nghệ Deep Blue.

Trận đấu đã ngã ngũ

“Kasparov không thể tìm ra điểm yếu của máy tính là gì, hoặc nếu có, thì làm thế nào để khai thác”, bài viết của New York Times vào ngày Kasparov thua cuộc, 12/5/1997, mô tả trận đấu.

New York Times gọi kết quả này là “bi kịch”; Newsweek cho rằng ván đấu thể hiện sự toàn năng của máy tính trước con người.

Nhưng ở thời điểm đó, cỗ máy khổng lồ Deep Blue, nặng gần 1,5 tấn, gần như là một kỳ quan công nghệ có một không hai. Bước ngoặt thực sự đến vào giữa những năm 2000, khi phần cứng máy tính cũng như phần mềm đánh cờ đã trở nên phổ biến hơn.

Năm 2006, một phần mềm đánh cờ có tên Deep Fritz, chỉ chạy trên máy tính để bàn tiêu chuẩn, đã đánh bại nhà vô địch thế giới lúc bấy giờ, Vladimir Kramnik.

Trước đó các kỳ thủ chuyên nghiệp đã bắt đầu sử dụng máy tính để phân tích các đòn chiến thuật. Nhưng trận thua của Kramnik khởi đầu cho kỷ nguyên thống trị của máy tính trong môn cờ vua.

Kramnik (phải) trong trận đấu với Deep Fritz năm 2006. Ảnh: Chessbase.

Người hâm mộ series The Queen’s Gambit có thể vẫn nhớ phân cảnh Vasily Borgov đứng lên ra về nghỉ giữa trận trong thế cờ bất lợi trước Elizabeth Harmon. Đây là minh họa dễ thấy nhất cho việc máy tính đã thay đổi thi đấu cờ vua như thế nào.

Luật nghỉ giữa trận như vậy từng có thật, bởi ở thời điểm đó, cho dù có thêm một đêm suy nghĩ, một đại kiện tướng cũng không thể giải thế cờ hiệu quả hơn quá nhiều so với khi ngồi tại bàn.

Ngày nay, với sự trợ giúp của một chiếc laptop, người chơi có thể giải rốt ráo thế cờ để chuyển bại thành thắng hoặc gỡ hòa.

Ngay cả những kiện tướng hàng đầu cũng cần tham vấn một máy tính thông thường, Matthew Sadler, kiện tướng và tác giả về cờ vua, nói với The Atlantic.

Một số đại kiện tướng mạnh nhất từng có những trận đấu thử sức với máy tính. Năm 2014, GM Hikaru Nakamura, xếp hạng 6 thế giới và từng xếp hạng nhất cờ chớp, đấu một trận 4 ván với phiên bản Stockfish khi đó, chạy trên máy tính Mac Pro với vi xử lý 8 lõi 3 ghz.

Để cho trận đấu công bằng hơn, Nakamura được tham vấn với máy tính trong 2 ván đầu và được chấp một tốt trong 2 ván sau - cả hai đều là các lợi thế lớn. Stockfish giành chiến thắng chung cuộc 3-1.

Nếu có một trận đấu giữa vua cờ Carlsen và máy tính, đông đảo người hâm mộ cờ vua vẫn sẽ đón xem. Nhưng mục đích của người xem là muốn biết vua cờ Carlsen sẽ thua như thế nào, thay vì hồi hộp chờ đợi kết quả như 25 năm trước. Giờ đây, cuộc chơi giữa người và máy tính không còn cân bằng và kết quả luôn một chiều.