Gautam Adani là nhà tài phiệt được biết đến khắp Ấn Độ. Tên tuổi của ông có mặt trên các biển quảng cáo bên đường, ở sân bay và cả bến tàu mà tập đoàn ông điều hành.

Nhà máy điện của ông thắp sáng những tòa nhà văn phòng ở Mumbai và tưới tiêu cho các cánh đồng nông thôn. Gần đây, tỷ phú này còn mở rộng đế chế kinh doanh sang cả lĩnh vực quốc phòng và truyền thông.

Vì vậy, tuần trước khi công ty bán khống Mỹ Hindenburg Research cáo buộc Adani Group - tập đoàn năng lượng và hạ tầng do ông Adani nắm quyền kiểm soát - có hành vi gian lận quy mô lớn, nó đã giáng đòn nghiêm trọng vào vị tỷ phú Ấn Độ cùng đế chế của ông, theo Wall Street Journal.

Cổ phiếu và trái phiếu của các công ty con thuộc Adani Group lao dốc, khiến nhà đầu tư thua lỗ hàng tỷ USD.

Vào hôm 1/2, công ty hàng đầu của ông Adani, Adani Enterprises, đã hủy bỏ việc bán cổ phiếu lên tới 2,5 tỷ USD.

Tỷ phú Gautam Adani. Ảnh: Reuters.

Tài sản giảm dần

Vào tháng 9/2022, vị tỷ phú 60 tuổi đã soán ngôi người sáng lập Amazon Jeff Bezos để trở thành người giàu thứ hai thế giới, với tài sản ròng trị giá 147 tỷ USD, theo Chỉ số Tỷ phú Bloomberg.

Sự trỗi dậy của Ấn Độ với tư cách là một cường quốc kinh tế thế giới đã mang lại vận may cho ông Adani.

Trong thập kỷ qua, khi hàng chục triệu người Ấn Độ tiến vào tầng lớp trung lưu, các công ty của Adani đã hợp tác chặt chẽ với chính phủ Thủ tướng Narendra Modi để hiện đại hóa cơ sở hạ tầng, trong khi nhập khẩu nhiên liệu giúp duy trì quỹ đạo đi lên của nền kinh tế tại đất nước 1,4 tỷ dân.

Tuy nhiên, vận may đó của ông Adani đang giảm dần.

Báo cáo dài 104 trang do Hindenburg Research công bố mới đây cáo buộc Adani Group "thao túng cổ phiếu trắng trợn" và gian lận kế toán trong nhiều thập kỷ, đồng thời nhận định cổ phiếu của đế chế này được định giá quá cao.

Phản ứng lại, tập đoàn đã công bố tài liệu dài 413 trang và gọi báo cáo của công ty bán khống trên là “không có gì ngoài sự dối trá”.

Reuters đưa tin cổ phiếu của tập đoàn Adani đã giảm vào ngày 2/2 sau khi tình trạng hỗn loạn trên thị trường buộc tập đoàn này phải hủy bỏ đợt chào bán cổ phiếu quan trọng trị giá 2,5 tỷ USD.

Động thái mới đã khiến khoản lỗ thị trường của tập đoàn Adani tăng lên hơn 100 tỷ USD và làm dấy lên lo ngại về những tác động tiềm tàng.

Sự sụt giảm giá cổ phiếu khiến vị tỷ phú Ấn Độ tụt xuống vị trí thứ 16 trong danh sách những người giàu nhất thế giới của tạp chí Forbes.

Những cáo buộc của Hindenburg làm lung lay cả điều mà nhiều người Ấn Độ gọi là “mô hình tăng trưởng kinh tế Gujarat” - chỉ quê hương của ông Adani và Thủ tướng Modi.

Mô hình này liên quan đến việc sử dụng các khoản trợ cấp lớn của chính phủ để tài trợ cho các công ty tư nhân như của ông Adani xây dựng cơ sở hạ tầng.

Hợp tác chặt chẽ với chính phủ

Theo Bloomberg, việc phát triển các mảng kinh doanh phù hợp với định hướng của đất nước là một trong những yếu tố giúp đế chế của ông Adani ăn nên làm ra.

Ông Adani đã tham gia vào các kế hoạch của chính phủ Modi nhằm xoay chuyển nền kinh tế từ sử dụng nhiên liệu hóa thạch sang nguồn năng lượng sạch hơn, như gió và mặt trời.

Ông cam kết xây dựng 3 nhà máy để sản xuất module năng lượng mặt trời, tua bin gió và máy điện phân hydro. Ông cũng đang phát triển một trang trại năng lượng mặt trời rộng lớn ở sa mạc phía tây bắc Ấn Độ.

Theo Wall Street Journal, sự “cộng sinh” của ông Adani với nền kinh tế Ấn Độ đang được thử nghiệm qua vụ việc trên.

Ông Adani trong Hội nghị thượng đỉnh kinh doanh toàn cầu ở Kolkata, Ấn Độ. Ảnh: Reuters.

Đế chế của ông Adani bắt đầu ở Gujarat, một bang trên bờ biển phía tây bắc Ấn Độ.

Là con út trong gia đình có 5 người con, Adani lớn lên ở thành phố Ahmedabad. Ông bỏ học khi còn là một thiếu niên và chuyển đến Mumbai làm việc trong ngành buôn bán kim cương.

Vào đầu những năm 1980, ông Adani trở lại Ahmedabad để làm việc với anh trai mình, Mahasukh, người đã mua lại một công ty sản xuất nhựa. Gia đình ông sau đó thành lập Adani Exports, chuyên xuất khẩu mặt hàng như kem đánh răng và xi đánh giày ra thị trường toàn cầu.

Vào đầu những năm 1990, Ấn Độ rơi vào khủng hoảng kinh tế một phần do sự phụ thuộc vào nhập khẩu. Chính phủ nước này đã thỏa thuận khoản vay khẩn cấp từ Quỹ Tiền tệ Quốc tế và bắt tay vào công cuộc tư nhân hóa sâu rộng.

Chớp lấy thời cơ, Adani Exports bắt đầu mua đất tại cảng Mundra, thuộc sở hữu của bang Gujarat. Vùng nước sâu bất thường của Mundra khiến nơi này trở thành địa điểm lý tưởng cho việc neo đậu những con tàu khổng lồ. Vị trí dọc theo Biển Arab cũng khiến nó trở thành cửa ngõ quan trọng để dòng hàng hóa châu Á chảy về phương Tây.

Ông Adani tiếp tục đề xuất thành lập một liên doanh với bang Gujarat để phát triển cảng và nhận được sự chấp thuận.

Chính quyền bang sau đó đã bán cổ phần trong liên doanh cảng cho Adani Exports với giá hai tỷ rupee (khoảng 24 triệu USD theo tỷ giá hiện nay).

Sau khi nắm quyền, ông Adani xây dựng một tuyến đường sắt đến cảng, đưa nó trở thành tuyến đường sắt đầu tiên ở Ấn Độ được kết nối với hệ thống đường sắt quốc gia.

Việc này giúp tăng cường hàng hóa lưu thông qua cảng Mundra. Chính phủ Ấn Độ sau đó chỉ định cảng này là một đặc khu kinh tế, cung cấp ưu đãi cho các doanh nghiệp hoạt động tại đây.

Ấn Độ thiếu nguồn cung cấp nhiên liệu hóa thạch dồi dào nên ông Adani nhập khẩu than từ Indonesia và Australia. Ông đã xây dựng một băng chuyền khổng lồ ở Mundra để vận chuyển than từ bến tàu tới nhà máy điện Adani gần đó. Điện được tạo ra tại nhà máy rồi được truyền qua đường dây truyền tải Adani đến các thành phố và thị trấn cách đó hàng trăm dặm.

Mundra trở thành cảng tư nhân lớn nhất Ấn Độ. Điều này cũng giúp ông Modi huy động được sự ủng hộ của cộng đồng doanh nghiệp khi tranh cử ghế thủ tướng sau đó.

Ông Adani đã hủy bỏ quá trình huy động vốn thông qua bán cổ phiếu với trị giá 2,5 tỷ USD khi giá trị công ty của ông giảm mạnh. Ảnh: Reuters.

Sau khi ông Modi giành chiến thắng, chính phủ tiếp tục tìm cách đẩy nhanh hơn nữa tốc độ tăng trưởng kinh tế. Điều đó bao gồm kế hoạch tư nhân hóa hoạt động của 6 sân bay. Ông Adani đã giành được tất cả 6 hợp đồng, biến tập đoàn của ông trở thành nhà điều hành sân bay lớn nhất Ấn Độ.

Rủi ro cao

Việc Adani mở rộng sang các lĩnh vực kinh doanh mới như trung tâm dữ liệu, tinh chế đồng và hydro đã kéo tập đoàn vào lĩnh vực thâm dụng vốn. Các nhà phân tích dự đoán nhiều dự án sẽ không mang lại lợi nhuận trong vài năm tới.

Vào tháng 8/2022, công ty nghiên cứu nợ CreditSights cảnh báo nếu một trong những công ty trên của tập đoàn kiệt quệ về tài chính, điều đó có thể ảnh hưởng tiêu cực đến giá cổ phiếu hoặc định giá của những công ty khác.

Tới tháng 11/2022, Adani Enterprises - một phần của Tập đoàn Adani - đã công bố kế hoạch bán cổ phiếu lớn, nhằm huy động tới 2,5 tỷ USD.

Công ty cho biết số tiền huy động được sẽ được sử dụng để trả nợ và tài trợ cho các dự án năng lượng xanh, xây dựng đường cao tốc và cải thiện sân bay.

Thế nhưng, 3 ngày trước khi đợt chào bán công khai bắt đầu, báo cáo của Hindenburg được công bố, khiến cổ phiếu của các công ty Adani lao dốc.