Bốn người Mỹ đã bị một băng đảng ma túy bắt cóc khi tới thị trấn Matamoros của Mexico. Hai người trong số đó bị sát hại. Điều khiến nhiều người đặt câu hỏi là tại sao băng đảng này lại xin lỗi sau vụ việc và giao nộp chính các tay súng thành viên của mình cho cảnh sát?

Một bức thư được bỏ lại cùng các tay súng băng đảng bị trói và nằm sấp bên vệ đường. Nội dung bức thư cáo buộc các tay súng này “hành động tự phát và thiếu kỷ luật”, cũng như “phát vỡ luật lệ băng đảng về ‘bảo về cuộc sống của những người vô tội’”.

Quy tắc đạo đức bất thường

Bức thư có ký tên “Nhóm Bọ cạp”, một nhánh của băng đảng khét tiếng Gulf Cartel.

Bức thư này đã bộc lộ một khía cạnh lạ lùng về cách nhiều băng đảng Mexico tự tuyên bố trách nhiệm xã hội. Bất chấp nỗi sợ hãi sâu rộng mà họ gieo rắc qua những hành vi như tống tiền, giết người và bắt cóc, các băng đảng như Gulf Cartel và đối thủ của họ, Sinaloa Cartel, đều tuyên bố một quy tắc đạo đức bất thường, trong đó họ tin rằng họ đang chăm lo cho những người dễ bị tổn thương nhất trong xã hội Mexico.

Bức thư của băng đảng gửi cho cảnh sát Mexico với lời xin lỗi về vụ bắt cóc 4 người Mỹ hôm 3/3. Ảnh: Federal Ministerial Police.

Sứ mệnh cao cả bất thường đó không có chỗ cho những người di cư không có giấy tờ - những người thường bị bắt cóc, hãm hiếp và sát hại. Các doanh nghiệp địa phương cũng không được miễn nộp “el piso”, một loại thuế để hoạt động trên lãnh thổ của băng đảng, loại thuế áp dụng cho tất cả từ các công ty đa quốc gia đến các cửa hàng tiện lợi nhỏ do gia đình điều hành.

Tuy nhiên, có một logic đối với quy tắc ứng xử của cartel, đặc biệt là ở các vùng nông thôn xa xôi của Mexico và các cộng đồng miền núi nghèo khó, nơi tội phạm có tổ chức thường đảm nhận vai trò do nhà nước bỏ trống.

Người ta chỉ cần nhìn vào phản ứng của các băng đảng sau thiên tai. Khi bão hoặc động đất tấn công bang miền tây Guerrero, các băng đảng tội phạm đã phân phát đồ cứu trợ khẩn cấp và túi thực phẩm, thậm chí còn đóng dấu tên viết tắt đặc trưng của băng đảng. Một hiện tượng tương tự cũng được ghi nhận trong những thời điểm tồi tệ nhất của đợt phong tỏa Covid-19.

Nghi ngờ

Các băng đảng cũng coi mình là những người duy trì trật tự cộng đồng, thực thi công lý một cách rốt ráo những tội phạm hiếp dâm trẻ em hoặc những tên trộm hoạt động ngoài tầm kiểm soát của họ. Các băng đảng sắm vai thẩm phán, bồi thẩm đoàn và đao phủ, theo đúng nghĩa đen.

Trong bối cảnh đó, quyết định giao nộp các tay súng sau sự việc ở Matamoros có thể được tóm tắt như sau: Sai lầm đã xảy ra, một lời xin lỗi đã được đưa ra, và thủ phạm đã được giao nộp. Vụ án khép lại.

5 tay súng của "Nhóm Bọ cạp" bị giao nộp cho cảnh sát Mexico sau cái chết của 2 công dân Mỹ. Ảnh: Reuters.

Và ngay cả các băng đảng ma túy Mexico cũng nhận thức được sức mạnh của việc PR tốt.

Tuy nhiên, sự lấp liếm hỗn loạn trong lời xin lỗi người dân thành phố của băng đảng tạo nên cảm giác khó tin.

Làm sao có thể chắc chắn năm người đàn ông đó là thủ phạm? Có thể tin vào phán quyết của ai? Băng đảng ma túy? Văn phòng Tổng chưởng lý bang?.

5 người đàn ông được tìm thấy bị trói bên trong chiếc xe mà nhà chức trách đang tìm kiếm, cùng với bức thư. Ảnh: Federal Ministerial Police.

Ở những vùng u ám như ở bang Tamaulipas, bản năng khôn ngoan nhất thường là đặt câu hỏi về bất cứ điều gì được đưa ra.

Hẳn nhiều người vẫn chưa quên cựu Bộ trưởng Công An Mexico, Genaro Garcia Luna, người từng là quan chức cấp cao nhất trong cơ quan thực thi pháp luật và lãnh đạo cuộc chiến chống ma túy, đang bị giam giữ trong một nhà tù ở Mỹ vì bị kết tội cấu kết cùng với Sinaloa Cartel để bỏ túi hàng triệu USD tiền hối lộ.

Trong vụ án ở Matamoros, các nhà chức trách ở Mexico đã nêu bật lên hồ sơ phạm tội của các nạn nhân trong các tuyên bố với giới truyền thông.

Ban đầu, truyền thông được thông báo rằng nhóm người Mỹ đến thành phố để du lịch y tế - một trong 4 người tới Mexico để thực hiện một ca phẫu thuật căng da bụng.

Một ngày sau, khi các cáo buộc bắt đầu bùng nổ, một thành viên của chính phủ Mexico đã chuyển cho báo giới một câu chuyện về quá khứ phạm tội của các nạn nhân, cụ thể là một người có tiền án sản xuất trái phép chất ma túy với ý định buôn bán.

Cho dù đó là một phần của nỗ lực thúc đẩy ở Mexico để đổ lỗi cho nạn nhân hay vì có bằng chứng chắc chắn cho thấy nạn nhân là mục tiêu của vụ bắt cóc, điều này vẫn rất khó để kết luận.

Theo nhà báo Will Grant của BBC ở Mexico, toàn bộ sự hỗn loạn trong vụ việc này đã nhắc nhở ông về thực tế ông đã nhận ra ngay từ chuyến đi đầu tiên tới Tamaulipas ngay sau khi đến Mexico vào năm 2011.

“Chuyến đi đã dạy cho tôi một điều quan trọng về cuộc chiến chống ma túy ở Mexico, khiến tôi ghi nhớ tới tận ngày nay. Trong một căn phòng khách sạn đơn điệu, tôi đã gặp bạn gái của một thành viên của Zetas, băng đảng đặc biệt khát máu mà ngày nay phần lớn đã bị giải tán. Khi chúng tôi quay phim cô ấy trong bóng tối, tên cô ấy được thay đổi và giọng nói được bóp méo, cô ấy mô tả những gì bạn trai mình đã làm. Không nêu tên tổ chức chính xác, nhưng rõ ràng anh ta làm việc trong cơ quan thực thi pháp luật nhưng cũng là thành viên của Zetas”, nhà báo BBC miêu tả.

Ban ngày là cảnh sát, ban đêm làm việc cho băng đảng ma túy.

“Cô đang nói gì vậy? Điều đó nghĩa là mối quan hệ giữa các băng đảng với chính quyền rất gần gũi?” - đó là câu hỏi của Will Grant lúc bấy giờ.

“Không. Tôi đang nói rằng họ chính là nhà nước”, người phụ nữ lạnh lùng trả lời.