Ở lối vào khu ổ chuột Kibagare thuộc ngoại ô thành phố Nairobi, (thủ đô của Kenya), người ta thấy giầy của những tên xã hội đen đã chết được treo trên những sợi dây điện, trước những ngôi nhà xập xệ mà người dân dựng bằng gỗ và tấm sắt.

Người dân trong khu Kibagare thường tự thực thi công lý thay luật pháp. Họ thường đánh những tên trộm, kẻ cướp nếu bắt quả tang chúng phạm pháp, và đôi khi họ đánh chúng đến chết.

Phạm tội và lạm dụng ma túy suốt một thập kỷ, Peter Wainaina đã vài lần thoát chết trong gang tấc, cho đến khi anh quyết định hoàn lương vào năm 2009. Kể từ đó, người đàn ông 32 tuổi đã giúp hàng trăm tội phạm trở lại cuộc sống lương thiện.

Quá khứ bất hảo và nỗ lực hoàn lương

"Tôi đã phải chịu khổ dưới bàn tay của cảnh sát, đã chịu sự trừng phạt của pháp luật. Nhưng tôi cũng đã gặp những cảnh sát tốt, những người đã cho tôi cơ hội. Giờ đây tôi cũng trao cơ hội đó cho những người xung quanh tôi", Wainaina thổ lộ.

Peter Wainaina tự nguyện giúp những phần tử tội phạm trở lại cuộc sống lương thiện. Ảnh: The Guardian.

Wainaina giúp những phần tử xã hội đen phục thiện vào giai đoạn người dân mất lòng tin vào lực lượng cảnh sát, với các cáo buộc giết người, bắt người tùy tiện và tham nhũng. Tổ chức Cải cách Khu ổ chuột (SNR) tận dụng kinh nghiệm và mạng lưới của họ trong thế giới tội phạm để thu hẹp khoảng cách giữa người dân bất mãn và lực lượng cảnh sát.

Lớn lên ở Kibagare, ngay từ khi 12 tuổi, Wainaina đã dấn thân vào con đường phạm tội vì cha bỏ đi và anh trở thành trụ cột duy nhất cho gia đình. Giống như những cư dân khác của khu ổ chuột Nairobi, cuộc sống của anh là cuộc đấu tranh hàng ngày với nghèo đói, sự tuyệt vọng cũng như nạn tội phạm tràn lan.

"Hầu hết tội phạm chào đời từ các khu ổ chuột. Bất bình đẳng trong xã hội buộc họ phải tìm cách tồn tại. Ở trong tình trạng nghèo đói, những người dính líu đến ma túy hoặc tội phạm có thiên hướng truyền ảnh hưởng tiêu cực cho người khác", ông Steve Musau, quản lý chiến dịch tại Tổ chức Ân xá Quốc tế Kenya, nhận xét.

Nỗ lực tìm việc thất bại, Wainaina nhanh chóng chuyển từ phạm tội vặt sang cướp có vũ trang và nhanh chóng leo lên hệ thống cấp bậc trong các băng đảng. Sau nhiều lần thoát khỏi sự truy bắt của cảnh sát, anh mang biệt danh “2Sharp” và trở thành một trong những tên tội phạm mà chính quyền truy nã gắt gao nhất thành phố.

Hai cuộc gặp gỡ cảnh sát vào năm 2009 đã khiến anh Wainaina quyết định làm lại cuộc đời.

Một vụ cướp bằng vũ khí bất thành khiến bạn bè của anh chạy tán loạn, và một số người thiệt mạng, một số trốn thoát. Cảnh sát bắt Wainaina, rồi lại thả anh, và sĩ quan bắt Wainaina đã nhắc anh về cơ hội làm lại cuộc đời. Khi rời khỏi trại giam, Wainaina bỏ con đường tội ác, phục vụ nhà thờ và vào năm 2016, thành lập tổ chức SNR để tìm các phần tử tội phạm và khuyến khích họ hoàn lương.

Những phận đời thay đổi

Số phận Kelvin Mwanga, 26 tuổi, đã thay đổi hoàn toàn nhờ anh Wainaina. Từng là một tên cướp, giờ đây Kelvin đang kiếm sống bằng công việc soát vé xe buýt trên tuyến đường Waiyaki sầm uất, phía tây thủ đô. Kelvin Mwanga kể Wainaina bắt đầu tìm cách kéo anh khỏi con đường tội phạm vào năm 2016.

Kelvin Mwanga và Criviv Sakwa kiếm sống chân chính với nghề phụ xe buýt nhờ nỗ lực của Peter Wainaina. Ảnh: The Guardian.

"Ban đầu, tôi một mực không nghe anh ấy. Mãi đến năm 2019, khi một đám đông bắt tôi rồi phải vào tù, 2Sharp đã khiến tôi thay đổi", anh kể.

Haroun Kibogo, một người bạn của Wainaina từ thời thơ ấu, kể rằng, cuộc sống kham khổ đã khiến anh bỏ học từ khi còn trẻ và trở thành một kẻ chuyên lừa đảo. Sau khi Haroun bị bắt, Wainaina đã giúp anh “đối mặt với thực tế cuộc sống” cũng như nhận ra những yếu tố tích cực mà cuộc sống có thể mang lại. Hiện tại Haroun là một người chồng, một chủ cửa hàng và một thành viên trong tổ chức của anh Wainaina.

Những người mà Wainaina giúp hoàn lương gọi anh một cách thân mật là “thầy giáo” vì anh hay nói chuyện với họ trong các cuộc hội thảo. Wainaina thường tiếp cận các băng nhóm nguy hiểm ở những khu ổ chuột nổi tiếng. Mối liên hệ của anh với các băng đảng xã hội đen và cảnh sát là chìa khóa để kết nối với một thế giới ngầm mà chính quyền không thể tiếp cận. Nhóm của Wainaina cũng giúp thương lượng tiền bảo lãnh và ân xá cho tội phạm.

"Dự án của Wainaina rất tiến bộ vì anh ấy sử dụng một cách tiếp cận khác để ngăn chặn tội phạm. Sự tương tác của anh với những tên tội phạm cũng giúp tạo quan hệ tốt đẹp với các thành viên trong cộng đồng. Các bậc cha mẹ mong anh giúp con họ thoát khỏi tội ác", ông Masau bình luận.

Một sĩ quan cảnh sát cấp cao giấu tên ở Nairobi bình luận rằng nỗ lực của Wainaina khiến nhiệm vụ của lực lượng hành pháp trở nên dễ dàng hơn.

"Nhờ tấm lòng của Wainaina, nhiều thanh niên đã có thể kiếm tiền sạch thay vì đếm từng ngày trôi qua trong tù", vị sĩ quan nói.

Song Wainaina cũng đối mặt với nhiều vấn đề. Sự thiếu hụt nguồn lực đang cản trở phạm vi hoạt động của anh. Ngoài những khoản tiền quyên góp nhỏ từ các gia đình mà anh giúp con, cháu của họ hoàn lương, anh chẳng còn nguồn thu nào khác. Nhiều phần tử giang hồ tưởng anh rất giàu, nên đòi anh cho họ một khoản tiền lớn hoặc trả nợ giúp họ để họ hoàn lương.

Nhưng Wainaina chỉ có thể giúp vài người trong số họ. Haroun Kibogo kể rằng một thanh niên đã đồng ý hoàn lương, nhưng rồi quay trở lại con đường tội lỗi vì thiếu tiền. Thật không may, anh ta chết ngay sau đó.

"Tim tôi tan vỡ khi biết cậu ấy mất mạng khi muốn kiếm 30 USD bằng hành động phi pháp. Nếu có 30 USD, cậu ấy sẽ khởi sự công việc kinh doanh", Haroun Kibogo nói.