Sônia Ferreira cố gắng nhớ lại khung cảnh thị trấn đánh cá bỏ hoang, gần Rio de Janeiro, trông như thế nào khi bà chuyển đến đây khoảng 50 năm trước. Một phần lớn thị trấn giờ đã nằm dưới đáy Đại Tây Dương.

Hình ảnh vệ tinh cho thấy đường bờ biển đang rút đi gần 5,5 m mỗi năm tại cửa sông Paraíba do Sul ở Atafona, nơi sinh sống của 7.000 người. Từ năm 1984 đến 2016, khoảng 167 m đã biến mất, theo Wall Street Journal.

Các nhà khoa học cho biết biến đổi khí hậu đã làm tăng mực nước biển, trong khi phần lớn nước trong dòng sông được chuyển hướng đến các thành phố, trang trại và nhà máy lân cận.

“Nó diễn ra như thước phim quay chậm”, bà Ferreira (78 tuổi), nói khi quan sát đống đổ nát ở mép nước, nơi từng là ngôi nhà mà bà đã nuôi nấng 3 đứa con. “Bạn không biết chính xác khi nào ngôi nhà của bạn sẽ sụp đổ nhưng bạn biết nó sẽ xảy ra”.

Cảnh tượng như vùng chiến sự

Những gì diễn ra ở Atafona là ví dụ điển hình về thách thức phía trước mà Brazil - một quốc gia có đường bờ biển dài hơn 7.400 km phải đối mặt.

Theo Climate Central, tổ chức nghiên cứu về khoa học khí hậu, Brazil nằm trong số 10 quốc gia hàng đầu sẽ bị ảnh hưởng nặng nề nhất bởi mực nước biển dâng cao.

Tại những điểm du lịch hấp dẫn như João Pessoa trên bờ biển phía đông bắc, các chủ khách sạn đã cầu xin chính phủ xây dựng rạn san hô nhân tạo để bảo vệ bãi biển khỏi thủy triều dâng cao.

Tại bang São Paulo, mực nước biển dâng kết hợp với mưa lớn dẫn đến lũ lụt nghiêm trọng vào tháng 2 khiến hơn 60 người thiệt mạng và hàng nghìn người mất nhà cửa, Celia Gouveia Souza, nhà địa chất học và hải dương học tại Viện Nghiên cứu Môi trường, cho biết.

Tàn tích của những ngôi nhà bị phá hủy khi nước biển dâng xung quanh Atafona. Ảnh: Wall Street Journal.

Ở Atafona, nơi sông Paraíba do Sul gặp đại dương, cảnh tượng như vùng chiến sự. Những ngôi nhà bị chia cắt làm đôi nằm chỏng chơ trên cát. Một chiếc tivi bị hỏng nằm trên cành cây. Toàn bộ đường phố trống không, bị chính phủ phong tỏa. Đống đổ nát với hình vẽ graffiti trích dẫn những đoạn trong Kinh thánh ám chỉ ngày tận thế.

Theo Liên Hợp Quốc, mực nước biển trung bình toàn cầu đang tăng lên do các tảng băng ở hai cực tan chảy và sự giãn nở thể tích của nước khi ở nhiệt độ cao hơn. Eduardo Bulhões, nhà địa lý biển tại Đại học Liên bang Fluminense cho hay biến đổi khí hậu cũng dẫn đến các cơn bão thường xuyên hơn, gây nhiều thiệt hại ở Atafona.

Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc đã tổ chức cuộc tranh luận đầu tiên về mực nước biển dâng vào tháng 2, cảnh báo tác động toàn cầu của nó, từ di cư hàng loạt đến xung đột cạnh tranh nước ngọt và đất đai.

Tổng thư ký Liên Hợp Quốc António Guterres trích dẫn dữ liệu từ Tổ chức Khí tượng Thế giới cho thấy kể từ năm 1900, mực nước biển trung bình toàn cầu tăng nhanh hơn so với bất kỳ thế kỷ nào trước đó trong 3.000 năm qua.

Các vấn đề của Atafona trở nên trầm trọng hơn do sản xuất và phát triển nông nghiệp diễn ra ở thượng nguồn. Nhiều thập kỷ trước, nước ở sông Paraíba do Sul sẽ đổ xuống thung lũng để chảy ra Đại Tây Dương, làm chậm tình trạng biển xâm thực ở Atafona.

Nhưng giờ đây, khoảng 2/3 lượng nước của sông được chuyển hướng ngược dòng để cung cấp cho thành phố Rio de Janeiro, cũng như các nhà máy và trang trại dọc theo dòng chảy dài hơn 1.126 km. Việc phá rừng để nhường chỗ cho trang trại mía gần đó cũng làm hư hại bờ sông.

“Ở cửa sông, từ lâu đã xảy ra trận chiến giữa sông và biển. Con sông - giờ là một dòng nước đục ngầu chảy chậm và dần trở nên mặn hơn - đã mất đi”, ông Bulhões nói.

"Chúng tôi đã gây ra điều này"

André Pinto, nhà sử học và quan chức tại đô thị São João da Barra, cho biết khoảng 500 tòa nhà đã bị nhấn chìm bởi biển cả kể từ những năm 1960.

Đôi mắt của bà Ferreira rưng rưng khi bà nhìn khắp đại dương trống rỗng để tìm những tàn tích trong quá khứ.

“Con đường đó từng có 5 dãy nhà…những lâu đài tuyệt đẹp, một nhà thờ, những quán ăn bán cua và cá tươi, nơi mọi người sẽ gặp nhau”, bà kể lại.

Theo một quan chức địa phương, khoảng 500 tòa nhà đã biến mất kể từ những năm 1960. Ảnh: Wall Street Journal.

Eliane Silva (60 tuổi), có những cảm xúc lẫn lộn khi nói về đại dương. Kể từ khi ngư dân đầu tiên đến Atafona vào những năm 1600, biển đã trở thành nguồn của cải, mang lại sinh kế cho người dân ở thị trấn đánh cá, bao gồm 2 con trai của bà. Nhưng bây giờ biển sắp lấy đi tất cả những gì bà có.

Ngôi nhà nghỉ dưỡng nơi bà làm quản gia trong 30 năm qua sắp biến mất.

“Chỉ là vấn đề thời gian trước khi tôi mất việc”, bà nói, đồng thời cho biết thêm bà ngày càng sợ nước.

Bờ biển từng xuất hiện hàng dài ngôi nhà lớn tại Atafona - nơi ở vào mùa hè của những ông trùm mía đường giàu có.

Tuy nhiên, họ là những người đầu tiên rời đi, Joca Delbons, một trong số ít người kinh doanh bất động sản đã gắn bó với Atafona, nói.

Các nhà nghiên cứu về xói mòn bờ biển đã đề xuất giải pháp, từ một bức tường đá khổng lồ để chặn nước biển cho đến lớp phủ dưới nước để giữ cát tại một vị trí. Người ta cũng thảo luận về việc bổ sung thêm các đụn cát giúp tạo vùng đệm và xây dựng cầu cảng dài 240 m ra biển.

“Cuối cùng chẳng có gì được thực hiện”, ông Pinto nói, đổ lỗi cho luật môi trường cứng nhắc của Brazil và đấu đá nội bộ về việc tổ chức chính phủ nào sẽ trả tiền. Ông tin rằng giải pháp tốt nhất là di dời người dân ra xa hơn, vào trong đất liền.

Talis Santiago, người có ngôi nhà nhỏ chỉ cách biển vài m, dành cả ngày để chống chọi với xác thối và cát. Từng nằm trên vùng đất vững chắc cách bãi biển một quãng đi bộ dài, ngôi nhà của ông dần dần bị cát lấp khi biển xâm thực.

Mỗi tuần, ông lại loại bỏ những đống cát tích tụ trên mái nhà của mình, đe dọa sẽ làm sụp ngôi nhà từ trên cao khi biển xâm thực bên dưới.

“Biển rất xảo quyệt, nó bắt đầu ăn mòn ngôi nhà từ bên dưới, phá hủy nền móng cho đến khi sụp đổ”, ông Santiago nói.

Sau khi đi bộ một quãng ngắn lên bãi biển, bà Ferreira ngồi nghỉ tại một tòa nhà phụ mà bà xây dựng phía sau ngôi nhà hiện đã bị phá hủy.

“Hầu hết mọi người quanh đây đều tin rằng đây là ý của Chúa”, bà Ferreira nói.

“Tuy nhiên, tôi không phải là một trong những người đó”, bà cho biết. “Nó là kết quả do chúng tôi, con người. Chúng tôi đã gây ra điều này”.