Nhật Bản là quốc gia tiên phong trong việc điều chỉnh nhân khẩu học bị lệch của một xã hội già hóa, với tác động của tỷ lệ sinh thấp trở nên trầm trọng hơn bởi sự phản đối gay gắt đối với việc nhập cư.

Nhưng tình thế tiến thoái lưỡng nan của đất nước mặt trời mọc ngày càng được chia sẻ trên khắp thế giới, theo The Guardian.

Vật lộn với dân số già

Ấn Độ có thể đang trên đà trở thành quốc gia đông dân nhất thế giới, với hơn 200 triệu công dân mới dự kiến chào đời trong 2 thập kỷ tới. Nhưng tại một số nơi ở phía nam thịnh vượng hơn, tình hình đang ảm đạm hơn.

Tại bang ven biển Kerala, chỉ có 5,1% dân số trên 60 tuổi vào năm 1961, dưới mức trung bình toàn quốc. Đến năm 2025, tỷ lệ này dự kiến là 1/5, với sự hao hụt tương ứng đối với tài chính của bang.

Khi phải vật lộn với số lượng người già cơ cực ngày càng tăng, chính phủ có kế hoạch trao cho chính quyền bang quyền hạn mới để tịch thu tài sản mà cha mẹ đã giao lại cho con cái nếu họ không được chăm sóc tốt và trả lại.

Các nhà hoạch định chính sách cũng đang vật lộn với việc làm thế nào để đảo ngược xu hướng nghiệt ngã đã biến Kerala thành điểm đến của những gia đình đến từ nhiều vùng của đất nước thậm chí còn ít chuẩn bị cho dân số già. Một kế hoạch có tên là “Prathyasa” (Hy vọng) nhằm mục đích đưa họ trở về quê hương.

Những thách thức mà Kerala và Nhật Bản đang phải đối mặt đang ngày càng phổ biến trên khắp thế giới khi các gia đình ngày càng thu hẹp và mọi người sống lâu hơn.

Người cao tuổi tập thể dục trong một công viên ở Bắc Kinh. Trung Quốc tuần trước tuyên bố dân số nước này đã giảm lần đầu tiên kể từ những năm 1960. Ảnh: Dan Chung/The Guardian.

Mức sinh cùng tỷ lệ tử vong giảm làm tăng tốc độ già hóa tổng thể của dân số. Vào giữa thế kỷ này, phần lớn quốc gia vẫn đang tận hưởng lợi tức nhân khẩu học của giới trẻ sẽ nằm ở châu Phi cận Sahara, số liệu của Liên Hợp Quốc cho thấy.

Ở những nơi khác, trên khắp châu Á, châu Âu và châu Mỹ Latin, các chính phủ sẽ cần hỗ trợ số lượng công dân già và dễ bị tổn thương đang tăng lên nhanh chóng. Rất ít quốc gia đã bắt tay vào thực hiện những thay đổi cần thiết về xã hội, chính trị và thể chất.

Thay đổi nhân khẩu học diễn ra trong chuyển động chậm. Dữ liệu về tỷ lệ sinh cung cấp cho các chính phủ và nhà khoa học hàng thập kỷ cảnh báo về việc dân số sẽ thay đổi như thế nào, ngăn chặn những thảm họa lớn như chiến tranh.

“Việc lập kế hoạch có mục đích sẽ hiệu quả hơn so với chắp vá sau thực tế”, Eileen Crimmins, Chủ tịch của Đại học Nam California, trường Lão khoa Leonard Davis, cho biết.

Tuy nhiên, việc tìm kiếm kinh tế để chi trả cho vấn đề chăm sóc người già liên quan đến phân bổ lại các nguồn lực thường gây đau đớn, cho dù đó là cách tiếp cận của Kerala trong việc khoanh vùng tài sản của người già hay nỗ lực của các chính phủ phương Tây để giữ cho người dân làm việc lâu hơn.

Tại Pháp tuần trước, công nhân đã xuống đường đình công và phản đối kế hoạch của chính phủ tăng tuổi hưởng lương hưu thêm 2 năm, lên 64 tuổi. Nhưng con số này còn trẻ hơn tuổi nghỉ hưu ở Anh và Mỹ, nơi các quan chức đã đẩy lùi độ tuổi có thể ngừng làm việc.

“Tình hình ở Pháp dường như là ví dụ về việc tự làm khó mình. Sự thay đổi chính sách đánh vào nhóm chuẩn bị nghỉ hưu, những người cảm thấy tác động cá nhân đến kế hoạch cuộc sống của họ. Ở Mỹ (chắc chắn không phải là ví dụ về chính sách tốt), tuổi nghỉ hưu của những người thuộc thế hệ Baby Boomer được nâng lên vào giữa những năm 1980. Bây giờ mọi người ngạc nhiên khi biết đó không còn là 65 tuổi”, Crimmins nói.

Sugamo - khu phố ở Tokyo nổi tiếng với những người mua sắm lớn tuổi. Ảnh: Justin McCurry/The Observer.

Nỗ lực thay đổi

Nghỉ hưu sớm có thể là xu hướng không được chào đón ở mọi nơi.

Nghiên cứu gần đây trên 20 quốc gia cho thấy nhiều người lớn tuổi thực sự không muốn nghỉ hưu hoàn toàn vì thu nhập, sự thỏa mãn và địa vị có thể đến từ công việc. Những gì họ muốn và cần là sự linh hoạt hơn, thường liên quan đến việc đảm nhận các vai trò chăm sóc.

Một tác dụng phụ của dân số già là số lượng người chăm sóc “xám” ngày càng tăng. Những người lớn tuổi chăm sóc cả những người thân lớn tuổi hơn.

Ở Anh, con số này bao gồm một số lượng đáng ngạc nhiên những người đàn ông lớn tuổi đang chăm sóc vợ của họ.

Sarah Harper, giáo sư lão khoa tại Đại học Oxford, cho biết đàn ông vẫn chết trẻ hơn phụ nữ, nhưng các chiến dịch chống hút thuốc, đặc biệt là từ những năm 1980 trở đi, đã có tác động đáng kể đến tỷ lệ tử vong do đột quỵ, đau tim và ung thư.

Phụ nữ có xu hướng yếu hơn nam giới khi già đi. Vì vậy, khi đàn ông sống lâu hơn, họ có nhiều khả năng đảm nhận vai trò chăm sóc ở độ tuổi 70, mặc dù theo truyền thống, phần lớn việc chăm sóc người già cũng như trẻ em được thực hiện bởi đàn bà.

Những quốc gia mà các điều khoản chăm sóc yếu kém hoặc thiếu sự bảo vệ đối với người chăm sóc khi vừa cố gắng làm việc, vừa chăm sóc trẻ em hoặc người già, có thể đặc biệt dễ bị tổn thương trước tác động của dân số già.

Trung Quốc tuần trước tuyên bố dân số quốc gia giảm lần đầu tiên kể từ những năm 1960. Nhóm sinh viên và công nhân trẻ đang phát triển nhanh chóng đã thúc đẩy tăng trưởng kinh tế trong nhiều thập kỷ, ngay cả khi chính phủ lo lắng về tình trạng quá tải dân số đã thi hành chính sách một con mang tính trừng phạt và lạm dụng.

Giờ đây, khi tốc độ tăng trưởng chậm lại và dân số già đi, chính phủ đột ngột chuyển hướng và cố gắng khuyến khích người dân sinh nhiều con cái hơn.

Tuy nhiên, hầu hết phụ nữ khi được tiếp cận với giáo dục và các cơ hội kinh tế đều chọn sinh ít con hơn. Nếu sự nghiệp bị ảnh hưởng và họ phải gánh thêm gánh nặng chăm sóc con cái, có khả năng số trẻ sinh ra sẽ còn ít hơn.

Sự khác biệt giữa việc phụ nữ trung bình có một hay 2 con có thể là sự khác biệt giữa dân số đang đi xuống và dân số tương đối ổn định.

Một người đàn ông lớn tuổi tập thể dục tại một công viên ở Thượng Hải, Trung Quốc. Ảnh: Aly Song/Reuters.

Tại Nhật Bản, tỷ lệ này cũng là 1,3 và không có dấu hiệu thay đổi trong nhiều năm.

Khi công bố chính sách lớn đầu tiên của năm nay, Thủ tướng Fumio Kishida cho biết ông đã yêu cầu các bộ phối hợp với nhau để thực hiện các biện pháp “chưa từng có, quyết đoán và táo bạo” nhằm giải quyết tỷ lệ sinh thấp, mà các quan chức coi là mối đe dọa đối với “sự tồn vong của dân tộc”.

Ông hứa tăng trợ cấp cho trẻ em, mở rộng dịch vụ chăm sóc trẻ sau giờ học và những cải cách giúp cha mẹ nghỉ phép để nuôi sống gia đình dễ dàng hơn.

Trong khi bỏ qua cuộc thảo luận nghiêm túc về vấn đề nhập cư và cách tiếp cận mới để cân bằng giữa công việc và cuộc sống, chính quyền quốc gia và địa phương đặt niềm tin vào các khoản tiền cứng, nhắm vào cư dân Tokyo và các thành phố lớn khác, những người phàn nàn về chi phí quá cao khi nuôi dạy con cái.

Chính quyền thành phố Tokyo lên kế hoạch cho chương trình trị giá 11 tỷ yen (70 triệu bảng Anh) để miễn chi phí nhà trẻ cho tất cả đứa con thứ hai, bắt đầu từ tháng 10/2023. Điều này sẽ mang lại lợi ích cho 50.000 trẻ em. Họ cũng đang xem xét cung cấp 5.000 yen/tháng cho tất cả người dưới 18 tuổi để hỗ trợ chi phí giáo dục.

Hiện ra lờ mờ trước những câu hỏi về già hóa dân số là vai trò của sự bất bình đẳng, giữa các quốc gia và bên trong các quốc gia đó. Các nghiên cứu gần đây cho thấy ở Anh và Mỹ, giàu có giúp tăng thêm 9 năm khỏe mạnh cho tuổi thọ.

Những tiến bộ khoa học y tế và nỗi ám ảnh về sự bất tử của một số người giàu nhất phương Tây có thể làm trầm trọng thêm những khác biệt này, không chỉ trong các quốc gia mà còn xuyên biên giới.

Một trong những cách rõ ràng để đối phó với sự thay đổi nhân khẩu học là khuyến khích di cư. Điều này có thể dẫn đến tình trạng chảy máu chất xám.

Nhưng nếu người lao động được trao quyền và được đào tạo, đó có thể là cách hiệu quả để chuyển cả vốn và chuyên môn từ các khu vực giàu có sang các khu vực nghèo hơn.

Trong một thế giới đang đối mặt với thảm họa khí hậu và sự sụt giảm đáng lo ngại về đa dạng sinh học, đó là cách tốt hơn nhiều để giải quyết những thách thức của dân số già ở một số khu vực, hơn là sự gia tăng dân số không kiểm soát gây nguy hiểm cho cả hành tinh.

“Chúng ta đang trong quá trình chuyển đổi xuyên suốt thế kỷ 21 và cần thích nghi với quá trình chuyển đổi cấu trúc thời đại này, thay vì chống lại nó. Vì vậy, mọi thế hệ, mọi nhóm, ít nhiều sẽ thay thế chính nó”, Harper nói.

Cứ 20 người trẻ ở Seoul, có một người sống ẩn dật 1/20 thanh niên ở Seoul (Hàn Quốc) sống cô lập hoặc tách biệt khỏi xã hội, chủ yếu do khó khăn trong tìm việc làm hoặc các vấn đề về tâm thần. 18:29 18/1/2023