“Các giải thưởng khoa học như VinFuture là chất xúc tác của sự đổi mới, mang đến thay đổi tích cực cho nhân loại, cũng như tạo động lực, tiếp sức và cảm hứng đến những nhà đổi mới trong tương lai”, GS Sir Richard Henry Friend - Chủ tịch Hội đồng giải thưởng VinFuture - nhận định trong bài viết đăng tải trên tạp chí giáo dục đại học hàng đầu thế giới Times Higher Education (THE).

Niềm tin vào khoa học ngày càng lớn

Vào tháng 10 hàng năm, giải thưởng Nobel trở thành tâm điểm thế giới. Dù có thể dự đoán lĩnh vực được vinh danh trong lễ trao giải, chúng ta thường không rõ về câu chuyện bên lề, hành trình và góc khuất mà những nhà khoa học xuất sắc - người chiến thắng giải Nobel - phải trải qua. Những câu chuyện này thường mang tính truyền cảm hứng và có yếu tố bất ngờ, như lời nhắc nhở dù giới khoa học đã trải qua quãng đường dài, thiên nhiên vẫn chứa đựng nhiều bí ẩn, đang chờ chúng ta khám phá.

Giải thưởng Nobel và các giải thưởng khoa học toàn cầu đóng vai trò quan trọng trong việc tôn vinh thành tựu khoa học xuất sắc, sáng tạo. Điều này trở nên quan trọng hơn trong bối cảnh đột phá khoa học giúp chúng ta tìm ra giải pháp cho vấn đề lớn mà con người đối mặt, như bệnh tật và biến đổi khí hậu.

Việc công nhận thành tựu khoa học qua việc trao giải thưởng là điều quan trọng với mỗi cá nhân và nhóm nghiên cứu, đồng thời góp phần tăng cường sự hiện diện của đổi mới sáng tạo bên ngoài cộng đồng khoa học. Tuy nhiên, mối liên hệ giữa khám phá và tác động không phải lúc nào cũng được truyền tải rõ ràng đến công chúng.

Các thành viên Hội đồng giải thưởng VinFuture trong buổi giao lưu với nhà khoa học trẻ và sinh viên Việt Nam ngày 18/12/2022.

Ngoại lệ đáng chú ý là quá trình phát triển vaccine Covid-19, diễn ra trong thời gian ngắn kỷ lục và được vinh danh nhiều giải thưởng khác nhau trên toàn cầu. Sự quan tâm của công chúng với khoa học trong giai đoạn đó rất lớn, khi thế giới tìm cách thoát khỏi đại dịch. Không chỉ vậy, sự chú ý của giới truyền thông toàn cầu với sáng kiến đột phá này góp phần củng cố mối quan hệ giữa công chúng và cộng đồng khoa học. Cuộc khảo sát mới đây của Hiệp hội Di truyền học tiến hành tại Anh - thu thập ý kiến hơn 2.000 người trưởng thành - cho thấy niềm tin vào khoa học, đặc biệt di truyền học, tăng đáng kể trong đại dịch.

Niềm tin này rất quan trọng nếu chúng ta muốn ứng dụng công trình nghiên cứu vào đời sống, đặc biệt khi cần sự tham gia của cộng đồng như triển khai vaccine.

Sứ mệnh tạo động lực của VinFuture

Ngoài việc công bố những công trình cụ thể, các giải thưởng toàn cầu mang theo sứ mệnh quan trọng - tạo động lực, tiếp sức và cảm hứng cho nhà đổi mới trong tương lai.

Tiền thưởng cũng góp phần giải quyết vấn đề tài chính, dù trao tặng cá nhân hay phòng thí nghiệm. Số tiền này có thể tái đầu tư vào nghiên cứu, hỗ trợ nhóm thực hiện dự án bổ sung hoặc dự án có tiềm năng sinh lợi lớn nhưng độ rủi ro cao.

“Tôi là Chủ tịch Hội đồng VinFuture - giải thưởng toàn cầu được thành lập vào năm 2020, nhằm tôn vinh nghiên cứu khoa học và sự đổi mới sáng tạo, mang lại lợi ích trực tiếp, rộng khắp cho nhân loại. Hiện nay, VinFuture đang tiếp nhận đề cử cho mùa thứ ba, với giải thưởng chính trị giá 3 triệu USD và ba giải đặc biệt, mỗi giải trị giá 500.000 USD”, giáo sư viết trên THE.

Chủ nhân giải thưởng chính VinFuture 2022 trong buổi giao lưu cùng sinh viên Đại học VinUni ngày 21/12/2022.

Một trong những điểm đặc biệt của VinFuture là không giới hạn số lượng tác giả tham gia đóng góp chính vào công trình. Điều này rất quan trọng, vì nhiều đột phá lớn, tạo tác động toàn cầu đòi hỏi sự hợp tác của nhiều thành viên. Điểm đặc biệt được thể hiện trong các giải thưởng chính mà VinFuture trao vào năm 2021 và 2022, tôn vinh đóng góp đáng kể cho sự phát triển của công nghệ mRNA trong vaccine Covid-19 và nghiên cứu về công nghệ mạng toàn cầu. Với giải thưởng chính năm 2022, VinFuture vinh danh 5 nhà khoa học.

Mục tiêu lớn của VinFuture là tôn vinh thành tựu trong các lĩnh vực mới nổi và tiềm năng phát triển, như nhóm hợp chất có cấu trúc tinh thể (liên kết các phân tử ở dạng 2D, 3D để tạo ra cấu trúc tinh thể mở rộng), AlphaFold 2 - công nghệ AI có khả năng mô hình hóa cấu trúc protein nhanh chóng, chính xác.

VinFuture cũng ghi nhận thành tựu của nhà nghiên cứu ở các nước đang phát triển, vì họ thường không có cơ hội tiếp xúc như đồng nghiệp ở tổ chức học thuật quy mô lớn. Chẳng hạn năm ngoái, VinFuture vinh danh ông Thalappil Pradeep - nhà hóa học tại Học viện Công nghệ Ấn Độ Madras. Ông Pradeep phát triển hệ thống lọc nước chi phí thấp để loại bỏ asen và kim loại nặng khác khỏi nước ngầm.

Bất chấp những đột phá khoa học và sự đổi mới liên tục mang đến nhiều tác động, vẫn có nhiều công trình chưa được phát triển, đạt hiệu quả tối đa, có khả năng giải quyết các thách thức toàn cầu. Do đó, chúng ta cần huy động mọi nguồn lực để khuyến khích và truyền cảm hứng cho các nhà khoa học tương lai. Bởi họ sẽ tạo ra thành tựu đổi mới quan trọng và giải thưởng khoa học đóng vai trò then chốt trong nỗ lực thúc đẩy.