Theo New York Times, rối loạn tâm thần tiền kinh nguyệt (PMDD) đặc trưng bởi các triệu chứng tâm lý và thể chất như khó chịu, tuyệt vọng, lo lắng, thay đổi cảm giác thèm ăn, khó ngủ, thờ ơ, đau đầu...

Những triệu chứng này dễ nhầm lẫn với các vấn đề sức khỏe khác như rối loạn tiền kinh nguyệt thông thường (PMS), trầm cảm hoặc rối loạn lưỡng cực.

TS Crystal Edler Schiller - trợ lý giáo sư tâm thần học tại Trường Y, ĐH North Carolina (Mỹ) - cho biết các triệu chứng PMDD chỉ xảy ra trong 2 tuần, trước khi kinh nguyệt bắt đầu và hết trong vài ngày, sau khi kinh nguyệt diễn ra.

Không giống như PMS, các triệu chứng của PMDD thường nghiêm trọng, có thể cản trở cuộc sống hàng ngày.

“Bạn có thể đi từ trạng thái bình thường, sau đó cảm thấy khó chịu, cáu kỉnh trong các tình huống xã hội, nơi làm việc hoặc tại nhà. Ở mức nghiêm trọng nhất, cơ thể bạn có thể suy nhược”, TS Schiller nói.

Dù nghiêm trọng, PMDD chỉ được công nhận là một rối loạn đặc biệt, không phải nhà cung cấp dịch vụ y tế nào cũng có kinh nghiệm hoặc biết cách phát hiện. Rất nhiều bệnh nhân cảm thấy cô đơn trong chuyện này. Thậm chí, họ cảm thấy điên rồ, nhưng không ai nhận ra điều đó.

Để có chẩn đoán chính xác, nhà cung cấp dịch vụ y tế (có thể là bác sĩ tâm thần hoặc bác sĩ sản phụ khoa) sẽ yêu cầu bạn theo dõi và đánh giá các triệu chứng hàng ngày trong vòng 2-3 tháng.

Tại phòng khám của mình, TS Schiller chỉ ra khoảng ⅓ số người nghĩ họ mắc PMDD thực sự không mắc bệnh này sau thời gian theo dõi và đánh giá.

"Vì vậy, điều quan trọng là thăm khám với bác sĩ có kinh nghiệm về chứng này. Nếu kết luận bị PMDD, các chất ức chế giải phóng serotonin chọn lọc (SSRI) có thể làm giảm các rối loạn cảm xúc là lựa chọn đầu tiên được đề xuất", TS Schiller chỉ ra.

Sử dụng thuốc chống trầm cảm (chứa SSRI) liều lượng thấp giúp giảm đáng kể triệu chứng PMDD. Ảnh: New York Times.

Thuốc chống trầm cảm có thể giúp ích

Các nhà khoa học vẫn chưa tìm ra lý do một số người bị PMDD, những người khác lại không. Nó xuất hiện bất cứ lúc nào trong độ tuổi sinh sản, nguyên nhân là sự thay đổi hormone trong 14 ngày cuối cùng của chu kỳ kinh nguyệt.

TS Kristina Deligiannidis, Bệnh viện Zucker Hillside (New York), cho biết có thể do giảm nồng độ hormone estrogen hoặc gia tăng nồng độ progesterone. Cũng có thể là cả hai.

Các thử nghiệm lâm sàng chỉ ra vào hai tuần cuối cùng của chu kỳ kinh nguyệt, sử dụng thuốc chống trầm cảm (chứa SSRI) liều lượng thấp giúp giảm đáng kể triệu chứng PMDD.

Trong một nghiên cứu được công bố trên AJOG vào năm 2005, các nhà nghiên cứu yêu cầu 373 phụ nữ bị PMDD uống một viên thuốc chống trầm cảm mỗi ngày trong vòng 2 tuần trước kỳ kinh, duy trì trong 3 tháng.

Một nhóm dùng 12,5 mg thuốc chống trầm cảm paroxetine CR (Paxil-CR), nhóm thứ 2 dùng 25 mg cùng một loại thuốc và nhóm thứ 3 dùng giả dược.

292 phụ nữ hoàn thành thử nghiệm, nhóm sử dụng Paxil-CR dung nạp được thuốc, giảm đáng kể triệu chứng PMDD và không có sự khác biệt lớn giữa hai liều.

"Miễn là bạn theo dõi được chu kỳ kinh nguyệt, việc sử dụng thuốc sẽ hiệu quả", TS Deligiannidis cho biết

Loại thuốc chống trầm cảm Sertraline (Zoloft), Fluoxetine (Prozac) và Paroxetine (Paxil) đã được Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Mỹ phê duyệt để điều trị PMDD.

Nhưng nhiều thử nghiệm về các SSRI khác - như Citalopram (Celexa), Escitalopram (Lexapro) và Fluvoxamine (Luvox) - cũng cho thấy kết quả khả quan.

"SSRIs hiệu quả với bệnh trầm cảm khác cách nó hiệu quả với chứng u uất hay lo lắng. Nhưng làm thế nào để thuốc chống trầm cảm hiệu quả với PMDD vẫn là một bí ẩn", TS Deligiannidis nói.

Lợi ích của chúng đối với bệnh trầm cảm có thể mất vài tuần để phát huy tác dụng, với PMDD, các triệu chứng có thể thuyên giảm trong vài ngày.

Sử dụng thuốc tránh thai hàng ngày có tác dụng giữ cho hormone ổn định, tránh các triệu chứng PMDD. Ảnh: Healthline.

Liệu pháp khác

Kiểm soát hormone: Với những người không phù hợp với SSRIs hoặc không muốn dùng chúng, thuốc tránh thai chứa estrogen và progesterone tổng hợp được chứng minh có thể làm giảm các triệu chứng.

TS Schiller chỉ ra mục đích của việc sử dụng thuốc tránh thai hàng ngày là giữ cho hormone ổn định. Tuy nhiên, phải uống thuốc đều đặn hàng ngày để không bị kinh nguyệt hoặc thay đổi hormone gây ra các triệu chứng.

Yaz là thuốc tránh thai duy nhất được FDA chấp nhận để điều trị PMDD. Tuy nhiên, TS Schiller cho biết các loại thuốc tránh thai khác cũng hiệu quả, nên lựa chọn loại thuốc phù hợp với cơ thể.

Thuốc tiêm: Thuốc tiêm Leuprolide acetate có thể được dùng mỗi tháng một lần hoặc 3 tháng một lần để ngăn buồng trứng sản xuất estrogen và progesterone, loại bỏ các triệu chứng PMDD hàng tháng.

"Với một số người, tiêm thuốc có thể tạo ra sự khác biệt lớn về tâm trạng và khả năng hoạt động" TS Schiller nói.

Tuy nhiên, khó duy trì thuốc tiêm lâu dài vì khá đắt (khoảng 2.000 USD/lần), đồng thời có thể gây ra tác dụng phụ như nhức đầu, sốt, đau cơ. Ở Singapore, Leuprolide acetate được sử dụng để điều trị ung thư vú hoặc ung thư tuyến tiền liệt.

Liệu pháp nhận thức - hành vi (CBT): Với những người không muốn dùng thuốc, một số nghiên cứu chỉ ra liệu pháp CBT có tác dụng làm giảm triệu chứng PMDD và PMS. Thay vì tập trung vào các vấn đề trong quá khứ, CBT tìm kiếm cách thiết thực để cải thiện trạng thái tâm trí hàng ngày.

Dù vậy, liệu pháp này thường không đủ để giảm các triệu chứng PMDD nghiêm trọng. Khi đó, bác sĩ có thể đề nghị kết hợp với thuốc.

Thay đổi lối sống: Ưu tiên tập thể dục, ngủ đủ giấc và giảm căng thẳng trong những tuần trước kỳ kinh nguyệt là lời khuyên. Tương tự CBT, thay đổi lối sống không làm giảm các trường hợp PMDD nghiêm trọng, nhưng chúng hỗ trợ các phương pháp điều trị khác.

Bổ sung dinh dưỡng: Bổ sung một số chất, đặc biệt là canxi, có thể làm giảm các triệu chứng PMDD.

"Các chất bổ sung có thể không hoạt động trong trường hợp nghiêm trọng, nhưng nên thử. Nếu bệnh nhân PMDD không dùng vitamin tổng hợp có canxi, tôi thường yêu cầu họ sử dụng”, TS Schiller nói.

Phẫu thuật: Nếu bạn có triệu chứng nặng, không thể điều trị bằng thuốc và các phương pháp khác, lựa chọn cuối cùng là cắt bỏ buồng trứng.